Makan

Because of the new highway ‘The Hook around Leeuwarden’ a new pumping system had to be build next to the new aqueduct Richard Hageman at the Van Harinxma Canal (VHK) at Leeuwarden. This pumping station has a capacity of 27m3 / min and was built in 2014. In the New Stream Land Structure Vision, a 60 meter zone is designated as a green blue zone along the new highway ’The Hook’. In the framework of the Innovation Program on the European Water Directive, The Water board of Fryslân had completed a study on the possibilities for purifying polder water before being discharged at the surface water: Wetterlannen. The study showed that device measures were the most efficient: a wide canal with sludge catch for the pumping station and a constructed wetland&waterharmonica behind, in combination with a custom pumping regime that could provide the best water quality. The Wetterskip has asked landscape architect Maaike Vellinga,and architect Nynke Rixt Jukema and management consultant George Kivistsbos to make a first brainstorm design in 2012. This elaborate concept is a continuation of a long run.

Because of the new highway ‘The Hook around Leeuwarden’ a new pumping system had to be build next to the new aqueduct Richard Hageman at the Van Harinxma Canal (VHK) at Leeuwarden. This pumping station has a capacity of 27m3 / min and was built in 2014. In the New Stream Land Structure Vision, a 60 meter zone is designated as a green blue zone along the new highway ’The Hook’. In the framework of the Innovation Program on the European Water Directive, The Water board of Fryslân had completed a study on the possibilities for purifying polder water before being discharged at the surface water: Wetterlannen. The study showed that device measures were the most efficient: a wide canal with sludge catch for the pumping station and a constructed wetland&waterharmonica behind, in combination with a custom pumping regime that could provide the best water quality. The Wetterskip has asked landscape architect Maaike Vellinga,and architect Nynke Rixt Jukema and management consultant George Kivistsbos to make a first brainstorm design in 2012. This elaborate concept is a continuation of a long run.

Door de tijd heen is de dynamiek van de Middelzee (invloeden eb en vloed) overgangen zout, brak naar zoet water veranderd in een weide landschap met zoet water in de ondergrond en brak water in de diepere grondwaterlagen. Met het indijken van de zee begon en landschap tot rust te komen. Een lange periode was er alleen beweiding. Door diverse ruilverkavelingen is dit weidelandschap zijn kreekpatronen kwijtgeraakt en heeft een meer rationele verkaveling gekregen met lange open zichtlijnen en de kerktorens als bakens in een zee van gras.Nu is de dynamiek teruggekeerd in de vorm van stedelijke dynamiek De markante zichtlijnen van het Middelzeelandschap verdwijnen door industrie en vervoerslijnen. Belangrijk is om in het ontwerp van de nazuivering de lange zichtlijnen en openheid als relict te behouden. Wat we krijgen is een totaal ander landschap, maar door de zichtas te koesteren wordt toch een link gelegd met het verleden.

Een belangrijk onderdeel van het ontwerp is een maalkom van waaruit het water (-0.90NAP) van de polder naar het gemaal Nieuw Stroomland wordt getransporteerd. Door de breedte van de maalkom vertraagt de stroming en kunnen zwevende deeltjes bezinken. Daarom is in de maalkom ook een verdiepte slibvang opgenomen. Het vijzelgemaal is vis passeerbaar. Als het gemaal in werking is stroomt het polderwater in het bekken van de nazuivering. Dit eerste deel is vrij diep en vangt het eerste polder water op. Daarna stroomt het water langs een 2 maal 400 meter lange nazuiveringssloot met een combinatie van diepe en ondiepe delen. De ondiepe delen bestaan uit plas/draszones met een diepte variërend van -0.20 tot en met -0.70NAP.

In de tweede helft van de nazuivering komt onder de vlonder een betonnen damwand met terugslagklep. Deze zorgt ervoor dat de nazuivering en de polder beschermd zijn tegen hoog water. Bij een normale werking staat de terugslagklep open zodat vissen van het van Harinxmakanaal in de nazuivering/polder kunnen komen. Tussen de maalkom en de nazuivering komt op een veilige kadehoogte van +0.50NAP een onderhoudpad van 5 meter breed. Bestaande uit gras. De dijk en het pad worden ingezaaid met een bloemrijk kleimengsel horend bij dit type landschap. Tussen de twee nazuiveringsdelen wordt een smal dijklichaam aangelegd met flauwe oevers. Deze oevers worden ingezaaid met een mengsel van waterminnende soorten. Een schelpenpad loopt van de vlonderbrug in het midden van de waterlijnen naar het van Harinxmakanaal rondom de uitkijktoren.

Bij het maaibeheer van de oevers en grasvlaktes 1 maal per jaar blijft een hoop maaisel en hekkelmateriaal over. Dit kan niet blijven liggen want dan wordt de vegetatie teveel verijkt en zal de soortenrijkdom afnemen. Wat te doen met al het hooi? Afvoeren kost veel geld en het kan vaak niet worden verkocht omdat het niet de juiste samenstelling heeft om veilig aan vee te voeren. Om deze reden is het volgende landart project bedacht. Op de ouderwetse manier worden hooibalen geperst en vervolgend in een patroon van een bittervoorn gelegd. De hooibalen raken met de tijd begroeid en leveren weer een eigen biotoop op. De baggerspecie uit de nazuivering kan op termijn ook binnen de hooibalen worden gedeponeerd. Hierdoor kunnen insecten en amfibieën terugkruipen naar het water. Het rijke materiaal vormt grote brandnetelvelden binnen de vorm. Brandnetel en ruigtekruiden worden zo tot kunst verheven. Brandnetels zijn waardplanten van veel verschillende insekten en met name van vlinders. Hierdoor wordt het gebied verrijkt. Op den duur ontstaat een rijk bodemleven waar naar verloop van tijd interessante ruigtekruiden kunnen gaan groeien. Kortom een interessant landart project dat per jaar verschilt in vorm en kleur en waarbij de voorbijganger net even anders naar het brandnetelveld leert kijken. Ten slotte is landart het ‘gewone’ verheffen.

Reguliere vistrappen zijn constructie technisch enorm dure en ingrijpende maatregelen in het landschap. Voor een hulpmiddel voor natuur wordt wel heel veel gebieds vreemd materiaal aangebracht. In het plangebied is ruimte gelaten voor een experiment. Waarom gebruiken we de bestaande zeeklei niet om op een eenvoudige manier een vispassage te realiseren. Kleirichels zijn een natuurlijk fenomeen op het wad en zullen ook in het Middelzee landschap aanwezig zijn geweest. Als de klei op een bepaalde manier vast te leggen is met een bindmiddel, dan is op eenvoudige wijze een vistrap te realiseren. Doordat er maar een hoogtevershil van 38cm overbrugd hoeft te worden en er geen hoge KRW-prioriteit aan deze vispassage wordt toegekend kunnen we onderzoeken of dit systeem in de praktijk werkt.Zoals in de plankaart te zien is komt er onder de vlonderbrug een betonnen damwand met terugslagklep. De vis kan wel vanuit het van Harinxma kanaal de nazuivering inzwemmen, mits het gemaal in werking staat. Dan staat de klep open. Bij een hoge boezemstand wordt de nazuivering afgesloten van het kanaal. Ipv een automatische stuw voor de vistrap komt er een automatische inlaat aan het eind van de vistrap bij de damwand overgang van de weg naar het onderhouds pad. De automatische inlaat zorgt voor een gecontroleerde stroming in de vistrap. Het peil van de vistrap fluctueert hierdoor meer want zij staat in directe verbinding met de nazuivering. Er zullen dus periodes zijn dat er een constante langzame stroom is door middel van de automatische inlaat en daarnaast zijn er peilfluctuaties omdat het gemaal bij hevige regenval aan het bemalen is.

Ontwerp en tekst van Nynke Rixt Jukkema. Een gemaal is er niet voor niets. Een gemaal zorgt ervoor dat we hier kunnen functioneren en letterlijk droge voeten houden. Nergens ter wereld zijn er zoveel gemalen per vierkante kilometer te vinden als in Fryslân. In totaal meer dan 1000. Best iets om trots op te zijn. Zo’n 100 jaar geleden was die trotsheid duidelijk af te lezen. Gemalen werden individueel vormgegeven, en bij de opening er kwam een plaquette op de muur met de data en de namen van de bestuursleden. In 2011 kwam het waterschap dan ook met de vraag om van het nog te bouwen gemaaltje in Leeuwarden in Nieuw Stroomland een voorbeeld gemaal te maken. Zoals het Woudagemaal voorlichtig geeft over historische manieren van waterbeheer, zo zou je hier kennis kunnen maken met hedendaags waterbeheer met een modern visvriendelijk vijzelgemaal. Naast de deur van het basisgemaal is een trap ontworpen die de bezoeker naar het eerste niveau brengt. Op dit niveau bevinden zich informatieborden over de rol van het na zuiverende landschap en de werking van het gemaal met de vijzel. De brede trap naar het volgende niveau, welke zich op 7,4 meter boven het maaiveld bevindt, kan door zijn ligging op het zuiden ook dienen als tribune. Het bovenste niveau biedt tenslotte een veilig uitzicht op het aquaduct en de energiecampus op het Schenkenschanseiland met informatieborden hierover.